هرنی (Hernia)، فتق یا باد فتق هنگامی ایجاد می شود که عضوی از بدن از جای اصلی خود خارج شده و به حفره یا بافت مجاور تغییر مکان میدهد. فتق معمولا به صورت بادکردگی یا بیرون‌زدگی بدن، خود را نشان می دهد. اگر می‌خواهید درباره باد فتق، علائم، عوارض و درمان آن بیشتر بدانید تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

هرنی چیست؟

بیماری فتق (هرنی) وقتی اتفاق می‌افتد که یک قسمت از بافت بدن ازطریق عضلات یا بافت اطراف آن که شل و نرم می‌باشند به خارج برجسته می شود. معمولا هرنی یا فتق بین قفسه سینه ولگن اتفاق می‌افتد. در خیلی از موارد این مشکل باعث علایم مختصر شده و شاید هیچ گونه علائمی ندهد.

هرچند بیمار ممکن است متوجه یک تورم یا برجستگی درشکم یا ناحیه کشاله ران گردد. عموما در حالت دراز کشیده، روبه پشت یا زمانی که آن را فشار می‌دهیم هرنی به جای خود باز میگردد. سرفه کردن یا زور زدن باعث می‌شود برجستگی بیشتر جلوه کند.

علت بیماری هرنی چیست؟

یکی از علت های به وجود آمدن فتق، فشار به ناحیه ی شکم می باشد. عواملی مانند جراحی، افزایش سن، ضعف های مادرزادی و غیره می تواند باعث ضعیف شدن عضله و به وجود آمدن فتق شود. از دیگر علل ایجاد فتق می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سرفه مداوم و ابتلا به آسم
• جابه جایی و حمل اشیا سنگین
• مشکلات در اجابت مزاج
• وراثت
• نارس به دنیا آمدن کودک

علائم بیماری فتق

یکی از شایع ترین علائم بیماری فتق (هرنی) به وجود آمدن توده یا برآمدگی در قسمت مربوطه می باشد. در فتق هایی از نوع مغبنی، امکان دارد متوجه توده در هر دو قسمت استخوان شرمگاهی شوید. یعنی در قسمتی که ران و کشاله ی ران به هم متصل می شوند.

در انجام کارهایی مانند خم شدن، ایستادن و سرفه کردن، امکان دارد بیشتر متوجه فتق خود شوید. اگر نوزادان دچار این عارضه شوند، احتمال دارد در هنگام گریه کردن آن ها، متوجه برآمدگی فتق آن ها شوید. به صورت معمول فتق ناف تنها نشانه آن ایجاد برآمدگی در آن ناحیه می باشد. سایر علائم فتق در موارد زیر خلاصه می شوند:

• احساس ناراحتی و درد در منطقه ی درگیر (ناحیه پایین شکم)، مخصوصا هنگام بلند کردن اجسام، سرفه کردن و یا خم شدن
• احساس ضعف، فشار و یا سنگینی در قسمت شکم

آیا باد فتق خطرناک است؟

در موارد زیادی، باد فتق در زمان کودکی و تولد وجود داشته است و در بعضی موارد این عارضه بعدا پدیدار می شود. در بعضی موارد مادرزادی، ممکن است در طول رشد جنین از ضعف دیواره شکم و یا دهانه ی حفره شکم پدیدار شده و اگر عاملی سبب فشار زیاد به شکم شود، در تشکیل فتق شکمی و یا بدتر شدن آن موثر می باشد.

بیماری فتق چگونه تشخیص داده می شود؟

برای تشخیص بیماری فتق، پزشک ابتدا معاینه ای معمولی بر روی بدن انجام می دهد. در این معاینه، پزشک به دنبال برآمدگی و یا توده ای در ناحیه کشاله ران و شکم می باشد. این توده در حالت های سرفه کردن، سرپا و یا فشار بدنی بزرگ تر نمایان می شود. بعد از معاینه، پزشک سابقه بیمار را بررسی می کند و سوالاتی از وی پرسیده می شود. سوالاتی نظیر:

• چه زمانی متوجه توده ای در بدن شده است؟
• آیا شاهد علائم دیگری نیز بوده است؟
• آیا عامل خاص دیگری در به وجود آمدن توده موثر بوده است؟
• راجب سبک زندگی از شما پرسیده می شود (ورزش کردن، سیگار کشیدن، بلند کردن اشیا سنگین)
• آیا سابقه فتق در خانواده داشته اید؟
• آیا جراحی در ناحیه کشاله ران و شکم انجام داده اید؟

همچنین امکان دارد آزمایشاتی برای تشخیص بیماری برای فرد تجویز شود که این آزمایش ها عبارتند از:

• اولتراسوند شکمی: تصویری از ساختار داخلی بدن به وسیله ی امواج صوتی فرکانس بالا ایجاد می شود.

• سی تی اسکن: اشعه ایکس به وسیله ی رایانه تصویر دلخواه را ایجاد می کند.

• اسکن MRI: ترکیبی از امواج رادیویی و امواج مغناطیسی قوی برای تولید تصویر بکار بره می شود.

انواع بیماری فتق

1- هرنی یا فتق کشاله ران

فتق کشاله ران یا اینگویینال وقتی اتفاق می‌افتد که بافت های داخل شکمی ازجمله چربی های اطراف روده ازطریق منفذی وارد ناحیه داخل کشاله ران می‌گردد. این شایع ترین نوع فتق می‌باشد که عموما در مردان پدیدار می‌گردد. اغلب بروز آن مرتبط با پا به سن گذاشتن یا درمواردی است که فرد به صورت مداوم ومکرر فشار زیادی رابه شکم وارد می‌کند.

2- فتق رانی یا فتق فمورال

فتق فمورال هم وقتی اتفاق می افتد که احشای داخل شکم از سمت بالای ران وارد ران می‌شود. این گونه فتق ها نسبت به فتق های کشاله ران کمترشایع هستند و معمولا خانم هارا بیشتر درگیر می‌کنند. پا به سن گذاشتن و فشارهای مداوم شکمی باعث این نوع فتق هم می‌گردند.

3- فتق نافی

فتق نافی وقتی اتفاق می افتد که احشا از طریق ناف به خارج برجسته می‌شوند. این گونه فتق در بچه هایی که عضلات اطراف نافشان به خوبی محکم نیست پس از تولد دیده می‌شود. البته بزرگسالانی که مکرر دچار افزایش فشار شکمی می‌شوند نیز میتواند به این نوع فتق مبتلا گردند.

4- فتق هیاتال

فتق هیاتال زمانی اتفاق می افتد که قسمتی از معده وارد قفسه سینه می‌شود، از طریق سوراخی که درعضله دیافراگم وجود دارد. این گونه فتق میتواند علایم گوارشی مانند سوزش سر دل ایجاد کند و منجر به برگشت اسید به مری و دهان گردد.

5- فتق انسزیون

فتق انسزیون یا همان فتق محل برش عمل. در این موارد احشا از طریق ضعفی که درمحل زخم ترمیم شده روی جدار شکم وجود دارد به بیرون برجسته می‌شوند.

6- فتق اپی گاستریک

زمانی اتفاق می افتد که بافت چربی در محدوده ای بین ناف و استخوان جناق از یک نقطه برجسته می‌شود.

7- فتق اشپیگل

وقتی که بافت اطراف روده ها از طریق ضعف عضلانی نواحی طرفی جدار شکم زیر ناف به بیرون زده می‌شود.

جراحی بیماری فتق (هرنی)

تمام موارد فتق نیازمند جراحی نیستند. فتق هایی نیازمند جراحی هستند که مدام علایم ایجاد می‌کنند ومخل زندگی فرد هستند ویا اینکه خطر گیر افتادگی دارند.بعضی انواع فتق که حاوی روده می‌باشند، چون خطر گیر افتادن واز بین رفتن روده را دارند نیازمند جراحی هستند.در مواردی هم ممکن است جراح وضعیت شما را بررسی نماید ودرمان جراحی نیاز نباشد. فتق به دو روش جراحی می گردد:

1- جراحی باز

که از طریق برش روی محل فتق انجام می‌شود و این شایع ترین روش است.

2. جراحی لاپاراسکوپی

در روش لاپاراسکوپی که تکنیک سخت تری است نسبت به جراحی باز، سوراخ های کوچکی روی جداره شکم ایجاد شده واز طریق آن توسط ابزارهای خاصی جراح وارد حفره ی شکم می‌شود و فتق را ترمیم میکند.پس از جراحی اکثر افراد همان روز یا روز بعد به منزل می روند وطی چند روز بعد شروع به فعالیت‌های روزانه کرده وعموما پس ازیک هفته به زندگی معمول بر می‌گردند.

جراحی فتق کشاله ران یا اینگویینال

فتق کشاله ران توسط جراحی باز یا لاپاراسکوپی بسته به انتخاب بیمار و پزشک ترمیم می‌گردد.عمومان این جراحی بین ۳۰ تا ۴۵ دقیقه زمان می‌برد و بیمار معمولا همان شب یا صبح روز بعد مرخص می‌شود.

1. جراحی باز

در جراحی باز بیمار عموما تحت بیهوشی کوتاه مدت یا بی حسی نخاعی قرارمی‌گیرد. جراح برش کوچکی به اندازه ۶ تا ۸ سانتی متر روی فتق ایجاد کرده وازطریق آن قوس های روده را به شکم بر می‌گرداند. ممکن است دراین جراحی از پارچه های خاصی به شکل توری مانند به نام مش استفاده شود.
در مواردی که فتق گیر افتاده وبافت فتق نکروز و سیاه شده، جراح مجبور است آن قسمت را ببرد و حذف ‌کند.به طور مثال زمانی که قسمتی از روده درون فتق گیر می‌کند جراح شاید مجبورباشد آن تکه از روده را بردارد و دوسر تازه روده رابه هم مجددأ وصل نماید. هرچه فتق بزرگتر باشد زمانی که بیمار باید در بیمارستان بماند عموما بیشتر است.

2. جراحی لاپاراسکوپیک

طی جراحی لاپاراسکوپی که فقط از طریق بیهوشی عمومی صورت می‌گیرد جراح سه برش کوچک روی شکم ایجاد می‌کند و با استفاده ازیک دوربین مخصوص از طریق این سوارخ ها وارد شکم می‌گردد. ابزار های لاپاراسکوپی فتق رابه سر جای خود باز می‌گردانند و جراح محل به اصطلاح پارگی یا همان فتق رابا بخیه یا چسب یا پارچه های مش ترمیم می‌کند.طبق دستور العمل‌های حاضر اروپا و انگلستان، جراحی لاپاراسکوپیک درد کمتری دارد به این دلیل که برش ها کوچک تر است.

آسیب عضلانی کمتر است و برش های کوچک می‌توانند توسط چسب هم ترمیم شوند .عموما جراحی لاپاراسکوپیک زمانی انجام می‌شود که یا فتق قبلا به صورت باز جراحی شده وعود کرده یا فرد هم زمان مبتلا به فتق دوطرف است.

متأسفانه ریسک خطر عوارض جدی مانند مواردی که جراح ممکن است اتفاقا به روده ها آسیب برساند در عمل جراحی لاپاراسکوپیک بیشتراست. شانس عود فتق در هردو نوع جراحی بازو لاپاراسکوپی یکی است و بیمار بهتراست قبل از انتخاب نوع جراحی این موارد را با پزشک برسی نماید .البته برای انتخاب نوع روش جراحی فاکتور هایی مانند وضعیت سلامت بیمار و تسلط پزشک برروی جراحی لاپاراسکوپیک هم بسیار مهم می‌باشند.

تمرینات ورزشی برای درمان فتق

بلند کردن وزنه های سنگین و یا ورزش های شدید یکی از دلایل اصلی ایجاد فتق می باشد. اگر سابقه ی بلند کردن اجسام سنگین را دارید بهتر است آن ها را آسانتر کنید.

ورزش های سنگین باعث می شود، فشار ها در طی حرکات روده ایجاد شده و سبب بروز فتق می شود. ورزش های سبک در این دوران توصیه می شود و اطمینان حاصل فرمایید که به مقدار لازم فیبر و مایعات مصرف می کنید.

فتق در نوزادان

در موقع بارداری، بند ناف توسط یک سوراخ ریز به عضلات شکم کودک متصل می باشد. بعد از تولد این سوراخ بسته می شود. اگر این سوراخ بسته نشود، مایعات از آن عبور کرده و باعث تورم و یا برجستگی شکم می شود.

فتق در هر سنی رخ می دهد، ولی در نوزادان بیشتر مشاهده شده است. اگر بعد از چندین ماه بعد از تولد این توده قابل تشخیص نباشد، می توانید برجستگی را در ناحیه کشاله ران و یا بیضه مشاهده کنید. اما دقت کنید همیشه این برآمدگی قابل دیدن نمی باشد. انواع فتق در نوزادان پسر عبارتند از:

• فتق ایگوینال یا کشاله ران
• فتق ناف
• فتق دیافراگم

فتق در بارداری

بروز فتق در بارداری چندان نگران کننده نیست، مگر در مواقعی که درد شدیدی داشته باشد. اگر فتق درمان نشود، بسیار جدی تر و عاملی تهدید کننده برای حیات فرد می شود.

اگر فردی در دوران حاملگی دچار فتق شد، بسیار مهم است که این مسئله را با پزشک در میان گذاشته تا درمان های لازم صورت پذیرد. در بعضی مواقع لازم است تا قبل از اقدام به بارداری فتق برطرف شود و بارداری با نگرانی آغاز نشود.

عوارض درمان نکردن بیماری فتق

در صورت مشکوک بودن به این عارضه، تشخیص به موقع فتق و مراجعه به پزشک بسیار مهم می باشد. بدین علت که فتق خود به خود از بین نمی رود. به علت اینکه فتق در هر نقطه از بدن باعث توقف خونرسانی به اندام های دیگر بدن می شود، در شرایط اورژانسی معمولا همراه با استفراغ، تهوع و یا درد ناگهانی همراه می باشد.

برای مثال فتق در کشاله ران، اگر به موقع درمان نشود نیاز به جراحی و تخلیه قسمت مسدود شده ی روده می باشد. درمان فتق به وسیله جراحی عوارضی نظیر عفونت، خونریزی، آسیب به عروق و احشای دیگر می شود. همچنین در بعضی موارد درد های طولانی مدت در ناحیه برش خورده و احتمال عود دوباره فتق وجود دارد. ولی هنگامی که اندامی محبوس و دچار نارسایی شده، راهی به جز جراحی وجود ندارد.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

در مواردی که فرد مبتلا به فتق می‌باشد و هر کدام از علایم زیر را دارد نیاز مند این است که هرچه سریع تر به اورژانس مراجعه کند.

1. درد شدید و ناگهانی
2. استفراغ های مکرر
3. مشکل دردفع مدفوع یا ادرار و عفونت دستگاه ادراری
4. زمانی که فتق به شدت سفت می‌شود و با فشاردست به جای خود برنمی‌گردد

دراین گونه موارد ممکن است فتق اصطلاحا گیر افتاده باشد ودرصورت عدم درمان گیرافتادگی منجر به این می‌گردد که خون رسانی مناسب به بافت برقرار نباشد وممکن است بافت نکروز وسیاه شده وعوارض بسیار جدی و شاید کشنده هم ایجاد کند.
فتق هایی که گیر می افتند اورژانس پزشکی محسوب می‌شوند ولازم است دراسرع وقت جراحی گردند.

پیشگیری از بیماری فتق

اگر چه شما نمی توانید از عوامل ارثی و ژنتیکی این بیماری جلوگیری کنید، اما می شود از عوامل دیگر به وجود آمدن فتق پیشگیری کنید. این عوامل عبارتند از:

• داشتن رژیم غذایی با فیبر بالا
• ترک سیگار
• حفظ وزن سالم
• اجتناب از برداشتن اجسام سنگین

درمان به وسیله ی عمل جراحی می تواند به درمان فتق کمک کند. اما همیشه خطر کمی از عود و یا عوارض فتق وجود دارد. این علایم می تواند شامل بهبود زخم ضعیف جراحی و یا عفونت بعد از جراحی باشد. اگر علائمی جدید را تجربه کردید حتما با پزشک مربوطه تماس بگیرید.

جمع بندی

بیماری فتق هنگامی اتفاق می افتد که یک قسمت از بافت بدن از طریق عضلات اطراف آن که شل و نرم می باشند به خارج برجسته می شود. در بیشتر موارد این بیماری می تواند علائمی نداشته باشد و یا علائم بسیار مختصری از خود نشان دهد.
احساس درد، ضعف، فشار و یا سنگینی در قسمت شکم می تواند از نشانه های این بیماری باشد. عوامل زیادی می تواند باعث ایجاد این بیماری شود که از مهم ترین آن می توان به افزایش سن وضعف های مادرزادی اشاره کرد.
بیماری فتق دارای انواع مختلفی می باشد. بسیاری از پزشکان برای درمان این بیماری از جراحی استفاده می کنند.
با داشتن زندگی سالم، حفظ وزن ایده آل، ورزش کردن و داشتن رژیم غذایی سالم بدون در نظر داشتن عوامل ارثی و ژنتیکی، می توان از بروز این بیماری پیشگیری کرد.